Pojezierze Starogardzkie
| |
| |
| Prowincja | |
|---|---|
| Podprowincja | |
| Makroregion | |
| Mezoregion |
Pojezierze Starogardzkie |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
|
Pojezierze Starogardzkie (kaszb. Pòjezerzé Starogardsczé) (314.52) – mezoregion fizycznogeograficzny, część Pojezierza Wschodniopomorskiego położona wzdłuż biegu Wierzycy na zachód od pradoliny Wisły. Występują tu przede wszystkim niewielkie jeziora, pojezierze jest płaszczyzną morenową o powierzchni 1443 km² z wzniesieniami nie przekraczającymi 150 m n.p.m.
Granice
[edytuj | edytuj kod]Mezoregion Pojezierze Starogardzkie leży na terenie trzech powiatów województwa pomorskiego: starogardzkiego, tczewskiego i kościerskiego, oraz świeckiego będącego częścią województwa kujawsko-pomorskiego. Mezoregion ma kształt przypominający trójkąt. Graniczy od wschodu z Żuławami Wiślanymi i Doliną Kwidzyńską. Od południa z Kotliną Grudziądzką. Od południowego zachodu z Borami Tucholskimi. Od północnego zachodu mezoregion graniczy z Pojezierzem Kaszubskim[1]. Granica pomiędzy Pojezierzem Kaszubskim a Pojezierzem Starogardzkim jest niejasna i w dużej mierze do określenia tej granicy nie przyczyniła się sama geografia fizyczna, a kulturowa granica pomiędzy Kaszubami a Kociewiem. Jednakże same centra tych mezoregionów wykazują już różnice wymuszające podział na dwie odrębne jednostki[2].
Geologia
[edytuj | edytuj kod]Teren Pojezierza Starogardzkiego jest położony na platformie wschodnio-europejskiej w obrębie dwóch jednostek: Synklina perybałtycka (część północno-wschodnia) i Synklinorium brzeźne (część południowo-zachodnia)[3]. Podłoże krystaliczne jest z gnejsów i mignatytów. Na nich znajdują się osady głównie piaski i żwiry[4]. Ze względu na małą liczbę wykonanych odwiertów w mezoregionie[5]. przyjmuje się założenie, że budowa skał macierzystych jest zbliżona do budowy geologicznej terenów okolicznych szczególnie Pojezierza Kaszubskiego[6]. Na terenie mezoregionu nie ma bogactw naturalnych nadających się do eksploatacji górniczej, znajdujące się złoża piasków i żwirów są nie eksploatowane ze względu na znaczące wymieszanie z gliną zwałową oraz miejscowo z kredą jeziorną, przez co nie mają żadnej wartości[7].
Rzeźba terenu
[edytuj | edytuj kod]Pojezierze Starogardzkie posiada bardzo urozmaiconą rzeźbę, głównie pochodzenia glacjalnego i fluwioglacjalnego[8]. Rzeźba jest zbliżona do Pobrzeża Kaszubskiego jednakże deniwelacje są mniejsze z tego powodu oba pobrzeża zostały sklasyfikowane jako osobne mezoregiony[9].
Część północna zajmująca największą część mezoregionu ma rzeźbę zbliżoną do typowej rzeźby pojeziernej z dużą ilością pagórków i obniżeń. Na pozostałym obszarze dominują rozległe wysoczyzny morenowe[10]. Najwyższe znajdują się w części zachodniej, gdzie wierzchołki wysoczyzn sięgają do 150 m n.p.m. na północy do 80–90 na południu (oprócz jednego mającego 125 m). Część wschodnia jest niższa i bardziej płaska wysoczyzny osiągają wysokość 40–60 m n.p.m. W części środkowej wysokości najwyższych wzniesień sięgają 90–110 m n.p.m. Pomiędzy wysoczyznami znajdują się obniżenia mające kształt rynien, lecz w przeciwieństwie do Pojezierza Kaszubskiego są pozbawione jezior. Większość wklęsłych i wypukłych form terenu jest wydłużona na osi NE-SW[11].
Sieć wodna
[edytuj | edytuj kod]Sieć rzeczna
[edytuj | edytuj kod]
Sieć rzeczna Pobrzeża Starogardzkiego jest częścią układu kaszubskiego systemu hydrologicznego[12]. Mezoregion leży w dorzeczu Wierzycy i Motławy peryferyjne tereny leżą również w przyrzeczu Wisły i dorzeczu Wdy[13]. Największą rzeką jest Wierzyca oraz jej dopływy Wietcisa, Piesienica, Węgiermuca[14].
Jeziora
[edytuj | edytuj kod]Jeziora powyżej 50ha:
| Nr | Nazwa | Dorzecze | Powierzchnia |
|---|---|---|---|
| 1 | Jezioro Borzechowskie Wielkie | Piesienica | 237,7 |
| 2 | Jezioro Godziszewskie | Motława | 169,4 |
| 3. | Sumińskie Jezioro | Piesienica | 95,4 |
| 4. | Damaszka | Motława | 80,9 |
| 5. | Zduńskie Jezioro | Motława | 60,4 |
Klimat
[edytuj | edytuj kod]Na terenie mezoregionu znajdują się 3 posterunki klimatyczne: Tczew, Radostowo i Wirty. Posterunki Tczew i Wirty znajdują się niedaleko granicy mezoregionu. Sieć jest uzupełniona przez posterunki opadowe Gniew, Jaroszewy, Małżewo, Starogard Gdański i Żelisławki. Sieć jest nie równomierna. Wszystkie stacje oprócz Wirt znajdują się albo w północno-wschodniej części mezoregionu albo w pobliżu biegu rzeki Wierzyca[15]. Dodatkowo zbierane w latach 1951-1990 dane ze stacji Radostowo są niekompletne, natomiast stacja w Tczewie pracuje zbyt krótko by dane były użyteczne w opracowaniach wieloletnich. Z tego względu dane są uzupełniane o interpolację ze stacji w Kościerzynie, Hopowie i Malborku[16].
Usłonecznienie
[edytuj | edytuj kod]Stacje Radostowo i Tczew w porównaniu ze stacjami w sąsiednich mezoregionach notują niższe zachmurzenie szczególnie w porównaniu ze stacjami w Kościerzynie i Hopowie. Wprawie liczba dni pochmurnych n>8 w Radostowie jest porównywalna z Kościerzyną to liczba dni słonecznych jest 1,5-2 razy większa. Niestety stacje nie prowadzą pomiarów heliograficznych. Badania pośrednie oraz pomiary terenowe pozwalają na szacunkowe określenie usłonecznienia w granicach 4-4,5 godzin na dobę[17].
Wiatr
[edytuj | edytuj kod]Pojezierze Starogardzie znajduje się w strefie przeważających wiatrów zachodnich. Prędkości wiatru z reguły są niskie. Stacja Radostowo notuje prawie 10% dni z ciszą. Średnia prędkość wiatru w mezoregionie jest w okolicy 3-3,5m/s, prędkość ta jest jednak blisko 2 razy większa niż w Kościerzynie[18].
Najwyższe prędkości wiatru są notowane we wrześniu natomiast najniższe w sierpniu[18].
Temperatura
[edytuj | edytuj kod]Średnia dobowa temperatura Pojezierza Starogardzkiego jest wyższa niż w sąsiednich mezoregionach szczególnie na pojezierzu Kaszubskim[18].
Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, najchłodniejszym jest styczeń. Sierpień jest cieplejszy niż czerwiec a grudzień niż luty. W grudniu wieloletnia średnia temperatura na stacji Tczew jest dodatnia[18]. Dni mroźne występują od listopada do marca (na Pobrzeżu Kaszubskim od października do kwietnia). Natomiast dni gorące od kwietnia do października (na stacji Radostowo, na stacji Tczew do września)[19].
Termiczne pory roku według średniej z lat 1952[20]-2000[21].
| Pora roku | data początku |
|---|---|
| Zima | 10 grudnia |
| Przedwiośnie | 3 marca |
| Wiosna | 1 kwietnia |
| Lato | 2 czerwca |
| Jesień | 7 września |
| Przedzimie | 8 listopada |
Opady
[edytuj | edytuj kod]Na terenie mezoregionu widać sporą zmienność sumy opadów od ponad 650 mm na północnym zachodzie do poniżej 525 mm w południowej części mezoregionu i okolicach Pelplina[19]. Wilgotność względna w Radostowie i Tczewie jest nieco niższa niż w stacjach Kościerzyna i Malbork. Szczególnie różnica ta jest widoczna w klasyfikacji dni bardzo wilgotnych[22]. Zróżnicowana rzeźba oraz umiejscowienie stacji pomiarowych powoduje jednak, że dane odnośnie do opadów są zbieranie z części mezoregionu. Badania topoklimatyczne wykazały znaczną zmienność klimatu.
Opady na terenie mezoregionu mają wartości typowe dla Pomorza. Wyniki stacji Radostowo nie odbiegają w klasyfikacji opadowej w klasyfikacji opadowej od wyników uzyskiwanych w innych miesiącach na innych stacjach na Pomorzu[23].
Ludność, gospodarka, komunikacja
[edytuj | edytuj kod]Ludność i urbanizacja
[edytuj | edytuj kod]Pojezierze Starogardzkie jest gęsto zaludnione i w dużym stopniu zurbanizowane. Na terenie mezoregionu znajdują się dwa miasta powiatowe: Tczew (60 291 mieszkańców[24]) i Starogard Gdański (48 239[25]) oraz miasta gminne Skarszewy (6 844[26]), Pelplin (8 320[27]), Nowe (6 134[28]) i Gniew (6 723[29])[30].
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Komunikacja
[edytuj | edytuj kod]Transport kolejowy
[edytuj | edytuj kod]
Przez mezoregion przebiegają linie kolejowe czynne w ruchu pasażerskim i towarowym: nr 9, nr 131 i nr 203. Dodatkowo w ruchu towarowym jest czynny odcinek Starogard Gdański – Jabłowo (linia kolejowa nr 243) oraz linie w węźle tczewskim[30].
Największą stacją na terenie mezoregionu jest Tczew (stacja kolejowa), jest to obecnie jedyny znajdujący się tam węzeł kolejowy. Przed likwidacjami linii kolejowych na terenie mezoregionu działały stacje węzłowe: Starogard Gdański, Skarszewy, Skórcz i Smętowo Graniczne.
Transport drogowy
[edytuj | edytuj kod]Przez Pojezierze Starogardzkie przechodzi autostrada A1, droga krajowa nr 91 oraz droga krajowa nr 22. Droga krajowa nr 1 oraz autostrada A1 są częścią trasy europejskiej E75 łączącej północno-wschodnią Norwegię i Finlandię z Grecją.
Drogi wojewódzkie: 214, 222, 224, 229, 230, 231, 234, 623, 641, 644. Największe zagęszczenie sieci dróg wojewódzkich jest w powiecie tczewskim.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Pobrzeża Południowobałtyckie. W: Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Wyd. trzecie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2002, s. 46. ISBN 83-01-13897-1.
- ↑ Bolesław Augustowski (red.): Pojezierze Kaszubskie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976, s. 5-7.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 14.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 15.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 12.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 16.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 22-23.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 31.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 33.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 34.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 36.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 107.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 108.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 109.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 84.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 85.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 89.
- ↑ a b c d Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 90.
- ↑ a b Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 92.
- ↑ Stacja Radostowo pracuje od 1952 roku
- ↑ Mirosław Miętus, Małgorzata Owczarek, Janusz Filipiak: Warunki termiczne na obszarze Wybrzeża i Pomorza w świetle wybranych klasyfikacji. Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 2002, s. 20.
- ↑ Jerzy Szukalski(red.): Pojezierze Starogardzkie. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1996, s. 98.
- ↑ Mirosław Miętus, Małgorzata Owczarek, Janusz Filipiak, Ewa Jakusik: Zmienność warunków opadowych w rejonie polskiego wybrzeża Morza Bałtyckiego w świetle kwantylowej klasyfikacji opadowej. Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 2005, s. 14.
- ↑ GUS: BDR Dane dla jednostki podziału terytorialnego. [w:] stat.gov.pl [on-line]. [dostęp 2010-10-19]. (pol.).
- ↑ GUS: BDR Dane dla jednostki podziału terytorialnego. [w:] stat.gov.pl [on-line]. [dostęp 2010-10-19]. (pol.).
- ↑ GUS: BDR Dane dla jednostki podziału terytorialnego. [w:] stat.gov.pl [on-line]. [dostęp 2010-10-19]. (pol.).
- ↑ GUS: BDR Dane dla jednostki podziału terytorialnego. [w:] stat.gov.pl [on-line]. [dostęp 2010-10-19]. (pol.).
- ↑ GUS: BDR Dane dla jednostki podziału terytorialnego. [w:] stat.gov.pl [on-line]. [dostęp 2010-10-19]. (pol.).
- ↑ GUS: BDR Dane dla jednostki podziału terytorialnego. [w:] stat.gov.pl [on-line]. [dostęp 2010-10-19]. (pol.).
- ↑ a b Pojezierza Pomorskie. W: Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Wyd. trzecie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2002, s. 78. ISBN 83-01-13897-1.